Monotonnie rozbrzmiewa "Dzwoneczek" - Rosyjska dusza

Idź do spisu treści

Menu główne:

Monotonnie rozbrzmiewa "Dzwoneczek"

Muzyczny salon

Faina Nikolas
Monotonnie rozbrzmiewa „Dzwoneczek”...

W 1973 roku, wybitny polski muzyk, piosenkarz i kompozytor Czesław Niemen, przyjął propozycję niemieckiej filii CBS, wydania albumu „Rosyjskie pieśni” (Russische Lieder). Jak wspominał, te nagrania były dla niego bardzo interesującym artystycznym eksperymentem. Widocznie, wpływ słowiańskiego folkloru, z którym piosenkarz zetknął się jeszcze w dzieciństwie, miał ogromny wpływ na całą jego twórczość.


Na płycie „Russische Lieder”, Niemen utrwalił swoje ulubione rosyjskie melodie. Wszystkie partie wielogłosowe, a także partie prawie wszystkich instrumentów, wykonał sam, czym zdumiał niemieckich reżyserów dźwięku. Album okazał się niezwykle interesujący, jeden z lepszych w dyskografii muzyka.
Jeden z utworów, który znalazł się na płycie, dzięki genialnemu wykonawcy stał się niezwykle popularny w Polsce, że po dzień dzisiejszy, na rosyjskojęzycznych koncertach, słuchacze proszą o wykonanie „Dzwoneczka”.
Przybliżać Rosjanom mieszkającym w Polsce biografię Czesława Niemena (1939-
2004) i jego unikalną twórczość, wyprzedzającą czas i mającą ogromny wpływ na europejską muzykę, nie ma potrzeby. Dodamy tylko, że repertuar „rosyjskiej” płyty był bliski muzykowi, który urodził się na ziemi grodnieńskiej.
Zawrzyjmy natomiast bliższą znajomość z „Dzwoneczkiem” i jego twórcami.

Autorem muzyki romansu jest rosyjski kompozytor, pianista, skrzypek i altysta - Aleksander Lwowicz Gurilow (1803-1858). Przyszły kompozytor urodził się w rodzinie muzyka pańszczyźnianego hrabiego Władimira Orłowa, młodszego ze słynnych w Rosji braci Orłowych. Ojciec Saszy, Lew Stiepanowicz, tworzył muzykę kościelną  i prowadził w podmoskiewskiej posiadłości Orłowych, Otrada, hrabiowską orkiestrę - jedną z najlepszych pańszczyźnianych orkiestr w owym czasie.
Chłopiec wcześnie wykazał nieprzeciętne zdolności muzyczne. Pierwszych lekcji udzielał mu ojciec, potem uczył się gry na fortepianie u znanego pianisty-wirtuoza Johna Filda, a teorii - u kompozytora i dyrygenta Josifa Geniszty.


Z młodych lat Aleksander grał w orkiestrze pańszczyźnianej na skrzypcach, późnej wykonywał partię altu w kwartecie wykształconego amatora muzyki N. Golicyna, występował jako pianista-solista i akompaniator. Dzieciństwo i młodość przyszłego kompozytora przebiegły w ciężkich warunkach ziemiańskiego, pańszczyźnianego bytu.
Dopiero po śmierci starego hrabiego Orłowa, w 1831 roku, ojciec i syn Gurilowie uzyskali wolność i zostali dopisani do klasy mieszczańskiej. Aleksander miał wtedy już dwadzieścia osiem lat. Udał się do Moskwy.
W stolicy poznał wielu pisarzy, malarzy i muzyków. Zaprzyjaźnił się z kompozytorem A. Warłamowym. Zetknąwszy się z przedstawicielami moskiewskiej inteligencji, Gurilow rozwija intensywną kompozytorską działalność - tworzy muzykę fortepianową, a także romanse do tekstów Griekowa, Kolcowa, Makarowa, szybko zdobywając popularność. Niektóre z romansów młodego kompozytora były nawet opublikowane przez znanego wydawcę Bernarda w muzycznych czasopismach.
Z początkiem lat 1840. Gurilow stał się znanym kompozytorem i pianistą. Jego utwory - przede wszystkim wokalne - wykonuje się nie tylko na koncertach, ale też w domach mieszczan o różnym statusie społecznym. Wiele romansów dosłownie „Zawojowuje naród”, śpiewane są przez licznych amatorów, a także chóry cygańskie...
Aleksander Lwowicz zdobywa reputację i miano doskonałego nauczyciela gry na fortepianie. Chociaż nazwisko kompozytora stało się szeroko znane w rosyjskich kręgach muzycznych, to jednak nie uwolniło od potrzeby, która gnębiła go w ciągu całego życia.
W poszukiwaniu zarobku, zmuszony był zajmować się prywatnym nauczaniem i nawet nutową korektą. Nieustające trudności pozbawiały sił, ciężkie położenie materialne doprowadzało do rozstroju nerwowego i psychicznego. Ta walka o przetrwanie złamała muzyka i sprowokowała chorobę psychiczną.
Ciężka dolegliwość dopadła Gurilowa w chwili rozkwitu i dojrzałości jego talentu -
prawie dziesięć lat był przykuty paraliżem do szpitalnego łóżka. Sytuację zaogniały postępujące zaburzenia psychiczne.
30 sierpnia 1858 roku, Aleksandr Lwowicz pożegnał się z życiem. O jego zgonie długo nikt nie wiedział, dopiero po pewnym czasie, jedna z gazet, zamieściła nekrolog.
Gurilow zostawił po sobie ogromną kompozytorską spuściznę. Znaczną część stanowiła muzyka fortepianowa: fortepianowe sztuki, walce, mazurki, cykle wariacji na tematy rosyjskich kompozytorów… Ale podstawowym gatunkiem twórczości Gurilowa była liryka wokalna: romanse, a także adaptacje rosyjskich pieśni ludowych.
Dotychczas nie doliczono się dokładnej ilości wokalnych utworów - w roku 1849  w zbiorze „Wybrane pieśni ludowe” opublikowanych było tylko 90 romansów i 47 adaptacji. Badacze twórczej spuścizny kompozytora przypuszczają, że ogólnie jest ich ponad 200.
Gurilow jest jednym z twórców rosyjskiego romansu, którego podłożem był folklor (tzw. romans życiowy lub miejski). Jego utwory przyciągają szczerością, elegijną kontemplacyjnością, czasem marzycielskim smutkiem albo skrytym dramatyzmem… Pisane przeważnie w lekkiej narodowej manierze, serdeczne, łatwo śpiewające się i właśnie romans „Monotonnie rozbrzmiewa dzwoneczek”, napisany w 1853 roku, jest jaskrawym tego przykładem. W nim nie ma złożonego wątkowego tematu, ale każdy człowiek odnajduje znajome i zrozumiałe uczucia nieuniknionego, samotności, przeżywania… Romans zwraca się do słuchacza w uniwersalnym języku, dlatego często jest uznawany za rosyjski folklor.
Obraz równego pola, zakurzonej drogi, ponura pieśń woźnicy - pełne połączenie muzyki i tekstu, melodii i słowa.


A kto jest autorem tekstu „Dzwoneczka”?
W większości zbiorów nutowych, jako autora wymienia się mało znanego  poetę pańszczyźnianego Iwana Makarowa (1821-1852), którego teksty, już po jego śmierci,  zostały opublikowane w czasopiśmie „Panteon”, wydawanym przez Fiodora Koni. Spotyka się informacje, że teksty tego autora drukowane były w „Raucie”, a także, że wykorzystując wiersze Makarowa, kilka romansów stworzył A. Gurilow. Krytycy literaccy jednak wątpią, by tekst „Dzwoneczka” wyszedł spod pióra chłopskiego młodzieńca.
Poza tym, literaturoznawca i publicysta N. Engelgardt, w swoich wspomnieniach „Ostatnia gitara” („Historyczny zwiastun”, 1910, kwiecień) potwierdza, że autorem pieśni był jego dziadek, potomek kostromskich dworzan, Mikołaj Pietrowicz Makarow (1810-1890), koncertujący gitarzysta, organizator pierwszego międzynarodowego konkursu gitarzystów (Bruksela, 1856), leksykograf i literat, który wydawał satyryczne powieści pod pseudonimem Giermogiena Triochzwiozdoczkina. Tę opinię podzielają niektórzy badacze, ale jest ona niczym nie uzasadniona.


Istnieje także legenda, że w 1852 roku znaleziono ciało woźnicy (jamszczika) zamarzniętego w czasie długiego etapu syberyjskiej podróży. W jego torbie były wiersze, podpisane nazwiskiem autora - Iwan Makarow. Po roku od ich publikacji, A. Gurilow skomponował muzykę do tekstu, który mu się bardzo spodobał. Tak powstał romans „Monotonnie rozbrzmiewa dzwoneczek”.
Tyle, w sprawie autorstwa tekstu. Wg jednych źródeł - trzy lata po publikacji, według innych - na początku XX wieku, inny, mało znany kompozytor-amator Konstantyn Sidorowicz, do swojej kompozycji wykorzystał ten sam tekst i jego romansowi także było sądzone długie życie i duża popularność. W tej wersji romans wykonywała Nadieżda Plewickaja (1884-1941), nagrywając go na płytę firmy „Zonofon” w 1909 roku w Moskwie, a także Jekatierina Jurowskaja (1886-1949), zapisując go na płytę firmy „Muztriest” w 1932 roku. „Dzwoneczek” Sidorowicza przez wiele lat wchodził do repertuaru takich znanych piosenkarzy, jak: J. Morfessi, A. Wialcewa, N. Dulkiewicz i innych. I właśnie tę melodię wykorzystał Czesław Niemen nagrywając płytę „Russische Lieder”.


И. Макаров
Однозвучно гремит колокольчик,
И дорога пылится слегка,
И уныло по ровному полю
Разливается песнь ямщика.
Столько грусти в той песне унылой,
Столько грусти в напеве родном,
Что в душе моей хладной, остылой
Разгорелося сердце огнём.
И припомнил я ночи иные,
И родные поля, и леса,
И на очи, давно уж сухие,
Набежала, как искра, слеза.
Однозвучно гремит колокольчик,
И дорога пылится слегка...
И замолк мой ямщик, а дорога
Предо мной далека, далека…


I. Makarow (przekład: Tadeusz Rubnikowicz)
Monotonnie rozbrzmiewa dzwoneczek
I pylisty szlak  wije się w dal,
I ponuro po polu szerokim
Pieśń woźnicy rozsiewa swój żal.
Tyle smutku w tej pieśni ponurej,
Tyle smutku melodia ta ma,
Że w mej duszy, do wzruszeń nieskorej
Rozpaliło się serce i łka.
I wspomniałem o nocach minionych
I o domu, co w myślach wciąż trwa,
I z mych oczu, tęsknotą zamglonych,
Niczym iskra, stoczyła się łza.
Monotonnie rozbrzmiewa dzwoneczek
Wiatr przegonił znad pól pieśni żal...
I woźnica mój zamilkł, a droga
Biegnie wciąż w niekończącą się dal…



Zdjęcia:
1. Okładka płyty Rusische Lieder
2. Czesław Niemen
3.
Александр Гурилёв (Aleksander Gurilew)
4.
Николай Макаров (Mikołaj Makarow)


 
Wróć do spisu treści | Wróć do menu głównego