Lżej na sercu... - Rosyjska dusza

Idź do spisu treści

Menu główne:

Lżej na sercu...

Muzyczny salon

Faina Nikolas
Lżej na sercu od pieśni wesołej...

Bez przesady można powiedzieć, że muzyka tego człowieka, to cała epoka w sztuce byłego Związku Radzieckiego. Przy jego pieśniach ludzie płakali, śmiali się i nawet maszerowali. Skala duchowych strun, trącanych twórczością Izaaka Osipowicza Dunajewskiego jest tak szeroka, że nazwano go nawet „solistą radzieckiego narodu”.


W porewolucyjnej Rosji, idea formowania nowego człowieka przy pomocy sztuki, była jedną z najważniejszych w dyskusjach rosyjskiej inteligencji twórczej. Znalazło to szczególne odbicie w poezji W. Majakowskiego, symbolizmie M. Chagalla, filmach S. Eisensteina, sztukach teatralnych W. Meyerholda… Burzliwe zmiany dokonywały się także w środowisku muzycznym: jak grzyby po deszczu pojawiały się zespoły rozrywkowe, podjęto próby opanowania i adaptacji jazzu... Nastąpił rozkwit rewolucyjno-romantycznego utopizmu, któremu sprzyjał klimat na styku lat 20-30. Entuzjazm, związany z budowaniem socjalizmu, pomyślnie połączył się z liberalnym stosunkiem do Zachodu.
Młody Dunajewski, jak i wielu jemu współczesnych, był oczarowany romantyzmem idealistycznego „Marzenia o jasnej przyszłości” radzieckiego narodu. Swoją niezwykłą indywidualnością, skalą talentu i najwyższym profesjonalizmem, mocno wyróżniał się z plejady kompozytorów rosyjskiej muzyki pop.

Starał się znaleźć w twórczości swoją drogę do wyrażania nowych idei. Pierwszy pokusił się o jazzową aranżację muzyki popularnej i był pierwszym, znaczącym kompozytorem estradowym w Rosji, który zbudował mosty łączące z kulturą zachodu. Izaak Osipowicz Dunajewski (pełne nazwisko: Izaak Bier Josif Biecalew Dunajewski, 1900-1955) kompozytor i dyrygent, pedagog muzyczny, autor 11 operetek i 4 baletów oraz muzyki do kilkudziesięciu filmów, a także ponad stu popularnych, radzieckich piosenek, urodził się w Guberni Połtawskiej, w miasteczku Łochwica, w żydowskiej rodzinie urzędnika bankowego. Rodzina była niezwykle muzykalna - piątka braci Izaaka też była zawodowo związana z muzyką. Bardzo wcześnie u przyszłego kompozytora uzewnętrzniły się nieprzeciętne zdolności i już jako ośmiolatek pobierał lekcje gry na skrzypcach. Potem rodzina przeprowadziła się do Charkowa, gdzie chłopiec trafił do szkoły muzycznej i rozpoczął naukę jednocześnie w dwóch klasach - skrzypiec i kompozycji. Równocześnie uczył się w zwykłym gimnazjum, które ukończył ze złotym medalem i w 1918 roku podjął studia na wydziale prawa Uniwersytetu Charkowskiego. Po roku jednak zakończył romans z jurysdykcją i zatrudnił się w miejscowym, rosyjskim teatrze dramatycznym, gdzie z początku był skrzypkiem, koncertmistrzem, a po kolejnym roku kompozytorem i dyrygentem, wykazał się także jako doskonały pianista, chociaż nigdy wcześniej nie zajmował się systematycznie tym instrumentem, a także zadebiutował w roli teatralnego kompozytora.
W 1924 roku Dunajewski przyjechał do Moskwy, gdzie przez dwa lata był kierownikiem muzycznym teatru „Ermitaż”, potem - Teatru Satyry, dla którego napisał swoje pierwsze operetki.  W latach 1929-34, był głównym kompozytorem i dyrygentem Leningradzkiego Teatru Muzycznego. Tu rozpoczął współpracę z Leonidem Osipowiczem Utiosowym (prawdziwe nazwisko: Lejzer Josifowicz Wajsbejn, 1895-1982, radziecki artysta-piosenkarz, lektor, kierownik orkiestry, aktor. W 1965 roku, jako pierwszy z artystów estrady otrzymał tytuł Narodowego Artysty ZSSR. W repertuarze miał różne gatunki muzyki: od jazzu do miejskiego romansu). Razem stworzyli w 1932 roku przedstawienie estradowe „Muzyczny kram”, które stało się prawdziwym szlagierem tego gatunku. Zagrano go już ponad sto pięćdziesiąt razy, kiedy obejrzał go Borys Szumiackij, ówczesny kierownik kinematografii. Jak wspomina Utiosow, właśnie Szumiackiemu przyszło na myśl, by zrobić z przedstawienia komedię muzyczną - za granicą, ten gatunek dawno już istnieje i odnosi sukcesy, a dlaczego by nie u nas? Idea była nęcąca. Postanowiono zaprosić do współpracy młodego reżysera Grigorija Aleksandrowa - ucznia Eisensteina, który akurat wrócił z Ameryki, a także scenarzystów - N. Erdmana i W. Massę, poetę W. Lebiediewa-Kumacza (prawdziwe nazwisko - Lebiediew,  1898-1949, rosyjski poeta i autor tekstów licznych, popularnych radzieckich pieśni) i kompozytora Dunajewskiego. Wszyscy przybyli na spotkanie do leningradzkiego mieszkania Utiosowa, uzgodnili wątkowe i muzyczne szczegóły i prace ruszyły... W 1934 roku, film „Wesołe chłopaki - pol. Świat się śmieje” z Leonidem Utiosowym i Lubow Orłową (1902-1975, wspaniała radziecka aktorka teatralna i filmowa, piosenkarka, pianistka, tancerka, żona Aleksandrowa) w rolach głównych stał się pierwszą komedią muzyczną, nakręconą w ZSSR.

Była to również pierwsza liryczno-komediowa rola L. Orłowej. Grigorij Wasiljewicz Aleksandrow (prawdziwe nazwisko - Mormonienko, 1903-1983, radziecki aktor kina niemego, reżyser filmowy, scenarzysta, pedagog) wykorzystał w filmie ekscentryczne i cyrkowe tricki, przejęte z musik-holu i operetki. Pomogło w tym niewątpliwie doświadczenie z Hollywood, bo udało mu się połączyć nowopowstały gatunek sztuki z oficjalnymi, ideologicznymi dyrektywami. Główni bohaterowie – zdobywający sławę piosenkarza, pasterz Kostia (pierwotna nazwa filmu „Pasterz z Abrau-Diurso”) i ekstrawagancka  gosposia Aniuta, śpiewająca liryczne romanse, a także pocieszni muzycy jazzowi, którzy przenieśli się na ekran bardziej z rewii estradowej, niż z realnego życia. Dunajewski stworzył do filmu około dwadzieścia różnych utworów muzycznych: mnóstwo kawałków instrumentalnych, kompozycji, układów tanecznych i oczywiście, piosenki głównych bohaterów… Aniuta śpiewa -  „Serce w piersi trzepocze, jak ptak”, a wtóruje jej Kostia:


Как много девушек хороших,
Как много ласковых имён,
Но лишь одна из них тревожит,
Унося покой и сон, когда влюблен.
Сердце, тебе не хочется покоя,
Сердце, как хорошо на свете жить,
Сердце, как хорошо, что ты такое,
Спасибо, сердце, что ты умеешь так любить!

W wolnym przekładzie: Jak wiele dziewczyn jest wspaniałych, Jak wiele tkliwych imion, Ale tylko jedno z nich niepokoi, Zabierając spokój i sen, gdy jesteś zakochany. Serce, ty nie pragniesz spokoju. Serce, jak dobrze jest na świecie żyć. Serce, jak dobrze, że ty jesteś takie. Dziękuję, serce, że potrafisz tak kochać!

Krytyka przyjęła film niezwykle ostro, uważając, że za mało w nim „Rewolucyjnego patosu”, mimochodem oskarżając Dunajewskiego o popełnienie wszelkiego rodzaju śmiertelnych grzechów. Ludowy Komisariat Oświaty RFSRR zakazał rozpowszechniania filmu. Pomogła ingerencja Maksyma Gorkiego, który przyczynił się do organizowania pokazów nowej komedii przez członków Biura Politycznego KC KPZR i uzyskał aprobatę Stalina, znoszącą zakaz. Zanim „Świat się śmieje” trafił na duży ekran, wśród wielu propozycji radzieckiej kinematografii, film (pod tytułem „Moskwa się śmieje” - ang. Moscow Laughs) trafił na II Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji. Jury przyznało mu pierwszą nagrodę - złoty puchar, który rosyjskiej delegacji został wręczony w sposób uroczysty. Piosenka z filmu „Marsz wesołej młodzieży”, stała się tak popularna w Wenecji, że przełożono ją na język włoski, a zespoły i orkiestry z entuzjazmem grały ją w całym mieście. Charlie Chaplin z zachwytem wypowiedział się o tym filmie: „Aleksandrow pokazał Ameryce nową Rosję. To wielkie zwycięstwo”. Dzień 25 grudnia 1934 roku, w którym film wszedł na radzieckie ekrany, stał się „dniem narodzin” sławy Dunajewskiego. Film odniósł ogromny sukces i od niego rozpoczęła się „gwiazdorska” droga aktorki L. Orłowej i filmowych debiutantów: kompozytora I. Dunajewskiego i poety W. Lebiediewa-Kumacza.
W listopadzie 1935 roku, na zakończenie Wszechzwiązkowego Zjazdu Stachanowców, dwutysięczne audytorium, które wypełniało salę galową Wielkiego Pałacu Kremlowskiego, żywiołowo zaśpiewało „Marsz wesołej młodzieży”. Nowa pieśń niezwykle dokładnie ukazywała ducha młodego kraju, który po raz pierwszy odczuwał radość i satysfakcję z wyników twórczej pracy. W tamtych latach, „Marsz” można było usłyszeć zarówno w żołnierskich szeregach, jak i na kołchozowych polach, a także w samochodach, pędzących po drogach ojczyzny. Z radością podchwyciła go przodująca młodzież:


Легко на сердце от песни весёлой,
Она скучать не даёт никогда,
И любят песню деревни и сёла,
И любят песню большие города...
...И тот, кто с песней по жизни шагает,
Тот никогда и нигде не пропадёт.

W wolnym przekładzie: Lżej na sercu od pieśni wesołej, Ona nigdy nie pozwala się nudzić I lubią pieśni wioski i sioła I lubią pieśni wielkie miasta... ...I ten, kto z pieśnią podąża przez życie, Ten nigdy i nigdzie nie zaginie.

Nie zważając na niedociągnięcia, nieuniknione zazwyczaj w każdym nowym przedsięwzięciu, film przyniósł niewątpliwy sukces młodemu zespołowi. Ten twórczy kolektyw (reżyser Aleksandrow, aktorka Orłowa, kompozytor Dunajewski) nakręcił jeszcze trzy muzyczne filmy: „Cyrk” (1936), „Wołga-Wołga” (1938) i „Jasna droga” (1940) - zdobywając szerokie uznanie. Dunajewski wraz z reżyserem Aleksandrowym stali się twórcami nowego gatunku w radzieckiej kinematografii – komedii muzycznej, gdzie muzyka przestała grać drugoplanową rolę, a film „Wesołe chłopaki” stał się klasyką tego gatunku. Piosenka „Jak wiele dziewczyn jest wspaniałych” stała się zaś jedną z najpopularniejszych lirycznych pieśni radzieckiego okresu. 25 lipca 1955 roku, o godzinie 11, rozległy zawał zatrzymał serce Dunajewskiego na zawsze. Kompozytor spoczął na cmentarzu Nowodiewiczym. Izaak Dunajewski posiadał unikalny dar melodyczny i wniósł ogromny wkład w formowanie radzieckiej muzyki. Stworzył nowy typ popularnej, masowej radzieckiej pieśni. Ten styl - pogodny, dziarski, cieszący energią rytmów i artystyczną dostępnością, opiera się na muzyce ludowej, operetce i jazzie. Wiele lat minęło od czasu, kiedy z ekranów kinowych i radioodbiorników zabrzmiały pierwsze piosenki Izaaka Dunajewskiego, ale i dzisiaj są one wciąż młode duchem. Podobnie, jak ich twórca, bo wszyscy, którzy znali Dunajewskiego osobiście, zapamiętali, że był takim, jak jego muzyka: młody, dziarski, pełen niewyczerpanej energii, młodzieńczo zakochany w życiu. Sekret żywotności muzyki Dunajewskiego kryje się nie tylko w jej wspaniałej melodyjności, ale i w nieprzemijającej młodości, optymizmie, miłości do życia, w wierze w życie. Jego pieśni, niezmiennie, nam „tworzyć i żyć” pomagają.

Na zdjęciach:
1. Izaak Dunajewski
2. L. Orłowa i L. Utiosow w filmie "Swiat się śmieje"
3. Kadr z filmu "Wołga Wołga"

 
Wróć do spisu treści | Wróć do menu głównego